Lịch sử Penjing trung Quốc

Dưới đây là bài viết nói về lich sử của Penjing trung Quốc được coi là bắt nguồn của nghệ thuật Bonsai - Nhật Bản. Qua bài viết này của một tác giả nước ngoài, chúng ta sẽ thấy được bề dày lịch sử, tính triết lý uyên thâm của nghệ thuật Penjing và Bonsai, sự khác nhau và những đặc điểm giống nhau giữa chúng.

1. Penjing là gì?

Penjing là nghệ thuật sáng tạo cảnh vật thu nhỏ trong bồn chứa của Trung Quốc. Từ Penjing gồm hai ký tự: "pen" nghĩa là "chậu" hay "vật chứa", và "jing" nghĩa là "cảnh quan".

Một nghệ nhân có thể sử dụng nguyên liệu là cây và đá tự nhiên để miêu tả sinh động cảnh núi non thôn dã với suối chảy róc rách hoặc cảnh non nước với những đảo rừng rậm nhiệt đới. Chúng ta có thể thiết kế một cảnh vật đơn giản hơn nhiều mà riêng cây thôi cũng đã thể hiện được toàn bộ chủ đề của tác phẩm.

Penjing và BONSAI là hai kiểu nghệ thuật có liên quan chặt chẽ với nhau. Penjing cổ xưa hơn, được coi là bắt nguồn của BONSAI.

Có một sự khác biệt lớn trong phạm vi nghệ thuật: "BONSAI" là một "cây trong chậu" và bởi vậy BONSAI được định nghĩa hẹp hơn Penjing – “cảnh vật trong chậu chứa ". Rất nhiều cảnh đẹp, tinh tế được làm ra bởi các nghệ nhân Trung Quốc rõ ràng không tuân theo những quy tắc của nghệ thuật BONSAI.

Penjing có thể được tìm thấy nhiều biến thể, người Trung quốc công nhận 3 trường phái đặc trưng:

- Cây -Penjing ( Shumu Penjing)

- Cảnh -Penjing ( Shanshui Penjing)

- Nước và Đất - Penjing ( Shuihan Penjing)

2. Lịch sử hình thành

Penjing là một loại hình nghệ thuật có lịch sử trên một ngàn năm.

Theo những ghi chép lịch sử sớm nhất, một tác phẩm gồm cây và đá được bài trí trong một bồn chứa được bài trí nghệ thuật có niên đại từ triều đại Tang (618-907).

Tới triều đại Song (960-1279), người Trung Quốc đã trải nghiệm môn nghệ thuật này ở một cấp độ nghệ thuật cao hơn. Nghệ nhân Penjing lấy cảm hứng không chỉ từ thiên nhiên mà là từ thơ ca miêu tả thiên nhiên và tranh phong cảnh sơn thủy. Tranh phong cảnh sơn thủy đạt tới đỉnh cao trong triều đại Song (960-1279), Penjing, cũng vậy cũng đang trên đà phát triển nghệ thuật mạnh mẽ.

Trong những năm đầu của vương triều Qing (1644-1911), môn nghệ thuật này đã trở nên phổ biến, những tài liệu hướng dẫn đầu tiên đã xuất hiện.

Ngày càng được nhiều người biết đến, Penjing mang tính thương mại, dân gian, địa lý và phát triển ngày càng tinh tế hơn trở thành một trường phái nghệ thuật.

Thêm vào đó, Penjing được tinh lọc về mặt thẩm mỹ, người ta có thể tìm thấy những cây được tạo dáng bởi đại diện của các trường phái mang tính khu vực nơi những thân cây được uốn để biểu đạt hình tượng những con rồng hoặc những tán che, miêu tả những lớp mây, hay những cây được tạo hình giống với những nét đặc điểm ngẫu nhiên nào đó.

Các biến thể của Penjing là bất tận. Tuy nhiên, chúng ta không quan tâm nhiều đến điều đó. Bất cứ kiểu nghệ thuật nào đều có thể không được chấp nhận và dần rơi vào quên lãng. Chúng ta sẽ tập trung vào cách mà môn nghệ thuật này được thực hiện ở cấp độ cao nhất.

Trong truyền thống Trung Hoa, Penjing là nghệ thuật của giới học giả cũng như thơ, nghệ thuật viết chữ đẹp, hội họa và nghệ thuật sân vườn.

Trong những năm sau này của triều Qing (1644-1911), thế kỷ 19, ách ngoại xâm đã dẫn tới thời kì suy tàn của Penjing, chiều hướng này ngày càng trầm trọng trong suốt những năm chiếm đóng và độ hộ nước ngoài, chiến tranh, nội chiến, cách mạng mà Trung Quốc đã trải qua trong suốt thế kỉ 20.

Những bộ sưu tập cổ đã bị thất lạc, những nghệ nhân đã phải đấu tranh để tồn tại và để vượt qua bằng chính kiến thức và hiểu biết sâu sắc của họ. Chỉ trong thời gian 20 năm sau đó, điều kiện ở Trung Quốc mới cho phép bắt đầu thời kì phục hưng của môn nghệ thuật cổ xưa này. Ngày nay, số lượng những người đam mê và sưu tầm ngày càng tăng nhanh, họ khám phá bản ngã của mình trong nghệ thuật Penjing.

Có giả định rằng, nghệ thuật sáng tạo cây thu nhỏ đã du nhập vào nước Nhật khoảng thế kỉ thứ 13. Thời gian chính xác thì không được biết đến. Trong thế kỉ thứ 6 và thứ 7, Nhật Bản đã gửi phái viên ( công sứ) đến Trung Quốc để nghiên cứu về nghệ thuật, kiến trúc, ngôn ngữ, văn chương cũng như hệ thống pháp luật của Trung Quốc. Nhập khẩu văn hóa và nghệ thuật Trung Quốc đã xảy ra trong suốt thời đại Nam Song ( 1127-1279). Chan, một hình thức của đạo Phật với giáo huấn có nguồn gốc Ấn Độ kết hợp với Đạo Lão, một đạo gốc Trung Quốc, đã du nhập tới Nhật Bản trong thời gian này dưới tên “Zen”.Sự chuyển giao văn hóa lớn bắt đầu vào những năm 1200, những nghệ sĩ Nhật Bản tiếp tục tìm kiếm sự định hướng, triết lý, tự do “mượn” ý tưởng, chủ đề (cảm hứng), cũng như kiến thức về kỹ thuật và nghệ thuật làm vườn ở Trung Quốc.

3.Thẩm mỹ

Mục đích của các nghệ nhân Penjing không chỉ tái hiện lại cảnh thiên nhiên trong một bồn chứa mà còn nắm bắt được cái tinh túy và cái hồn của nó.

Giống như một bức tranh phong cảnh sơn thủy Trung Quốc, Penjing nghiên cứu trong sự tương phản. Trên góc độ triết học, sự biểu hiện của các mặt đối lập là bằng chứng của khả năng khái niệm hóa vũ trụ ( vạn vật) như đang được chi phối bởi 2 cực của nguồn năng lượng vũ trụ là nguồn năng lượng lạnh (âm) và nguồn năng lượng nóng (dương).

Trên phương diện nghệ thuật, sự tương phản tạo nên sự nhịp nhàng ( hài hòa) và trạng thái căng đột ngột, cái mà sau đó được giải quyết trong sự cân bằng động, một trạng thái thăng bằng hài hòa tinh tế.

Đạt tới sự hài hòa trong cấu trúc tổng thể là quan trọng, đặc biệt trong một tác phẩm được cấu tạo bởi đa dạng các thành phần như “nước - đất Penjing” nơi các yếu tố như cây, đá, rêu, thảm cỏ và nước, tất cả đều cần thiết phải hài hòa với các yếu tố khác và góp phần vào việc thiết kế một kiểu dáng đầy ý nghĩa.

Thêm vào đó, quyết định việc bài trí trên một container và xác định nơi đặt tác phẩm, các nghệ nhân sẽ quan tâm đến chủng loại cây, số lượng cây được dùng, kích thước của chúng, xu hướng thân và mật độ tán.

Chúng ta sẽ chọn đá theo kích thước, màu sắc, hình dáng, chi tiết bề mặt của nó và phải phù hợp với cây. Cuối cùng mọi yếu tố trong thiết kế đều cần phải liên quan tới tất cả các yếu tố khác để toàn bộ cảnh hiện ra như một tổng thể đồng nhất, một tác phẩm hoàn thiện

Các nghệ nhân Penjing không đi tìm kiếm để sáng tạo nên sự hoàn thiện. Thực tế là cây được uốn trong những kiểu phong cách cao nơi mà mọi góc uốn và việc bố trí cành rễ được tính toán một cách tỉ mỉ bằng một công thức cứng nhắc không thích hợp với khiếu thẩm mĩ của họ. Một tác phẩm Penjing nôi tiếng không chỉ có đẹp mà phải trông hoàn toàn tự nhiên. Nó được nhìn như là bản thân Tự nhiên đã tự sáng tạo ra nó - giống như một phần kì diệu của Tự nhiên.4. Nền tảng tinh thần.

BONSAI và Penjing có thể được quan sát trong sự suy tưởng. Bản thân việc sáng tạo ra Bonsai hay Penjing mang tính trầm tư, một bài tập mang tính tư duy - một dạng thực hành của Thiền . Những cây nhỏ và phong cảnh thu nhỏ được xem là ca ngợi Tự nhiên và năng lượng chữa lành sẽ được mở rộng bởi môi trường tự nhiên nguyên sơ. Sáng tạo và chăm sóc Bonsai và Penjing sẽ khiến bạn gần gũi với thiên nhiên hơn, cho phép bạn cảm nghiệm nó theo nhiều cách trực tiếp và riêng biệt.

Để hiểu sâu sắc về Bonsai và penjing, việc thực hành sáng tạo cây và phong cảnh thu nhỏ cần được cảm nhận dưới góc độ của hai trường phái triết học lớn Trung Quốc, Đạo Lão và Thiền- Phật giáo. Đạo Lão đã dùng những ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật Viến Đông trên 2000 năm. Đó là cách tư duy và sống mà có thể đạt được sự tự do về thể xác và tâm hồn. Mục đích của Đạo Lão quay trở lại nêu rõ nguồn gốc đích thực bằng việc vứt bỏ những công thức tư duy và thái độ mang tính quy ước cứng nhắc. Nó cho thấy rằng bằng việc học theo ngoại cảnh và đưa ý nghĩ của chúng ta tới chức năng mang tính tự nhiên, năng lượng sáng tạo to lớn có thể được khơi mở.

Việc tác động vào nhịp điệu của Tự nhiên và am hiểu về sự bị tác động qua lại của mọi thứ xung quanh chúng ta là thành phần chủ yếu của giáo huấn Đạo Lão.

Phật giáo Thiền tiến triển như một nhánh mới của Đạo phật mang những đặc điểm Trung Hoa độc đáo. Sau khi những Nhà tu Ấn Độ đã truyền bá giáo huấn của Đức Phật vào Trung Quốc khoảng 2000 năm trước đây, kinh kệ đã được biên dịch bởi những nhà hành nghề truyền giáo Đạo lão ở Trung Quốc. Điều này đã dẫn đến một kiểu bị đồng hóa cao của Phật giáo cái mà vẫn giữ được rất nhiều yếu tố chủ yếu của Đạo Lão. Ngồi thiền theo phong cách Trung Hoa (“zou chan” theo tiếng TQ và “za zen” theo tiếng Nhật) không nhằm mục đích tìm kiếm để mang tư tưởng đặt dưới sự kiểm soát cứng nhắc như ở Phật giáo Ấn độ truyền thống, nhưng thay vào đó là để giải phóng, khuyến khích luồng tư tưởng không bị trở ngại, tốt đẹp thực sự và tự nhiên.

Chan , đã phổ biến ở các nước phương Tây với tên tiếng Nhật là Zen, dạy rằng tư tưởng giác ngộ có thể tìm thấy sự sáng tỏ ở mọi nơi, tại mọi thời điểm, dưới hình thức “sự lĩnh hội đột xuất”.

Và vì vậy, một nghệ nhân Bonsai hay Penjing, làm việc với các nguyên liệu tự nhiên và sự tập trung mọi thời điểm, có thể đến với sự hiểu biết bất ngờ, nguồn cảm hứng và hướng giải quyết. Đây là quá trình sáng tạo. Nó thường tìm đến các nghệ nhân một cách lặng lẽ được tạo nên bởi sự suy ngẫm một cách tích cực. Xắp xếp cây và bài trí đá, anh ta đột nhiên khám phá ra một vài thứ mới, không dự định trước - một tác phẩm được thổi hồn một cách tự nhiên, hài hòa, cân đối, đưa đến một cái đẹp tuyệt vời, biểu hiện vũ trụ và chân lý vĩnh cửu bằng phương pháp dường như ít tốn công hơn.

Tác giả của bài viết này là Bà Karin Albert, một chuyên gia về nghệ thuật penjing, người đã học tập và nghiên cứu môn nghệ thuật cổ này trong suốt 05 năm ở Trung Quốc những năm 1980. Bà cũng là người nước ngoài đầu tiên được mời vào Hiệp hội Penjing Thượng hải và đã được giới thiệu tới rất nhiều các nghệ nhân có tên tuổi tại thời điểm Penjing chưa phổ biến ở hầu hết các nước Phương Tây. Bà còn là nhà đầu tư nước ngoài và là nhà đồng sáng lập nên công ty Sino-American -là một trong những nhà xuất khẩu hàng đầu về penjing .....

Nguồn ( Resourse)